زمان مطالعه : ۶ دقیقه

اجرای تکنیک ویبره در سازدهنی (به انگلیسی: Vibrato on Harmonica) اهمیت بالایی دارد. البته ویبره در موسیقی بیشتر از این که یک تکنیک باشد، یکی از عواملی است که باعث عمق و گیرایی بیشتر صدای موسیقی می‌شود. این اثر تقریبا در تمام سازها وجود دارد و یا این که نوازنده آن را در حین نواختن ایجاد می‌کند. نوازنده‌های سازدهنی هم می‌توانند به روش‌های مختلفی در حین نواختن از ویبره یا ویبراتو استفاده کنند. در این نوشته خانه سازدهنی به روش‌های مختلف اجرای تکنیک ویبره در سازدهنی اشاره کرده و در مورد هر کدام توضیح کوتاهی را ارائه می‌کنیم. مطالعه این نوشته هم برای نوازندگان حرفه‌ای و هم برای افرادی که به تازگی آموزش سازدهنی را شروع کرده‌اند مفید است.

وقتی یک نت پایدار را توسط سازدهنی می‌نوازید و آن را با سرعت ثابت می‌لرزاند، تکنیک ویبره را اجرا می‌کنید. ممکن است برای این کار از یک سری پالس‌های ملایم استفاده کنید تا موج یا لرزشی ظریف در صدای نت ایجاد کنید. واقعیت این است که انجام این کار با همان حرکاتی است که هنگام شروع و توقف نت‌ها انجام می‌دهیم. اما با این تفاوت که در این حالت با ملایمت بیشتر و بدون قطع شدن کامل صدای نت پالس‌هایی را ایجاد می‌کنیم. همان طور که گفته شد، این پالس‌ها با سرعت و شدن منظم اجرا می‌شوند و به همین دلیل هم به آن ویبره می‌گویند که به معنای نوسان منظم در صدای تولید شده است.

به شما پیشنهاد می‌کنیم تمرین‌هایی که در ادامه این نوشته ملاحظه خواهید کرد را با استفاده از سازدهنی دیاتونیک اجرا کنید تا کار برای شما قدری راحت‌تر باشد. بعد از تسلط نسبی به تکنیک‌های ویبره، می‌توانید آنها را با استفاده از سازدهنی کروماتیک هم تمرین کنید.

اجرای تکنیک ویبره در سازدهنی با سه رویکرد امکان پذیر است:

رویکرد اول به ویبره در سازدهنی و در کل در موسیقی این است که کوک نت تولید شده را به طور متناوب تغییر دهیم. برای این کار ممکن است در شروع نواختن نت، کوک آن را کمتر از حالت عادی بگیریم و سپس کوک را بالا ببریم و دوباره پایین بیاوریم. اگر این کار را به طور منظم و با سرعت ثابت و ممتد انجام دهیم، ویبره ایجاد می‌شود. این روش ویبراتو در میان نوازندگان سازهای زهی متداول است و همچنین برخی از مدرسان و نوازندگان حرفه‌ای معتقدند این تنها روش ویبره واقعی در سازدهنی است.

در رویکرد دوم، بلندی و یا شدت صدا نوسان می‌کند. به این معنا که نت در ابتدا با صدای آرام نواخته می‌شود و سپس صدای آن قدری افزایش و سپس دوباره کاهش می‌یابد و این الگو با سرعتی یکسان تکرار می‌شود.

و اما رویکرد سوم ویبراتو در هارمونیکا بازی کردن با تن صدا است. در این روش می‌توان با استفاده از دست و با باز و بسته کردن کاسه رزونانس صدا، اصطلاحا تن صدا را از حالت تاریک به روشن و برعکس تغییر داد.

صرف نظر از این که در اجرای ویبره چه رویکردی را بپسندید و به کار بگیرید، برای اجرای آن روش‌های مشخصی وجود دارد که در ادامه به آنها می‌پردازیم.

ویبره دیافراگمی در سازدهنی موجب ایجاد نوسان در شدت صدا می‌شود. به این معنا که صدا به طور متناوب بلند و آرام می‌شود اما در کوک نت تغییری ایجاد نمی‌شود. همچنین در تن صدا (و یا رنگ آن) تغییری به وجود نمی‌آید. اجرای ویبره دیافراگمی نیاز به تمرین دارد، چرا که نیازمند تسلط و کنترل بالایی بر دیافراگم و توانایی در انبساط و انقباض مداوم آن است.

برای اجرای تکنیک ویبره در سازدهنی به صورت دیافراگمی این مراحل را انجام دهید:

1. نفس عمیق بکشید.
2. بازدم را با یک فشار شکمی شروع کنید.
3. به بازدم ادامه دهید، در حالی که فشارهای شکمی آرامی را وارد می‌کنید، بدون این که نفستان را قطع کنید. این بازدم همراه با فشارهای شکمی باید بتواند یک صدای پیوسته را ایجاد کند که پالس‌های منظمی از تغییر شدت یا بلندی صدا دارد. باید انتظار داشته باشید که صدایی شبیه «هاهاهاهاهاها» تولید شود.
4. همین تمرین را با سازدهنی انجام دهید و نت‌های فوت و مکش کشیده را (مثلا با سوراخ شماره ۴) اجرا کنید. نت‌ها باید به اندازه‌ای کشیده باشند که پالس‌ها به خوبی نمایان شوند.

در صورت نیاز، می‌توانید نوشته مروری بر نکات مهم تنفس در سازدهنی را مطالعه نمایید.

ویبره گلویی هم می‌تواند شدت یا همان بلندی صدا را تغییر دهد و هم می‌تواند کوک نت را قدری جابجا کند. بنابراین با ویبره گلویی در سازدهنی می‌توانید دو رویکرد ویبره را اجرا کنید. در حین ایجاد پالس در نت با کمک گلو، مسیر عبور هوا را قدری باریک می‌کنید. این ویبره صدا و جلوه‌ای متفاوت با ویبره دیافراگمی را ایجاد می‌کند و صدا دچار حالت لرزش می‌شود.

برای ااجرای تکنیک ویبره در سازدهنی به روش ویبره گلویی این مراحل را انجام دهید:

1. در حمین تنفس این صدا را به آرامی در گلوی خود ایجاد کنید:
   !Ah!Ah!Ah!Ah!Ah
   در این تمرین هر علامت ! به معنای یک استوپ در گلو است.
2. در قدم دوم تلاش کنید تا این صداها را به هم متصل کنید و جلوی جدا شدن آنها از همدیگر را بگیرید. به نحوی که جتی در حین باریک شدن مسیر عبور هوا در گلو هم این صدا پیوسته باشد. این کار را با نهایت آرامش و بدون تنش در گلو انجام دهید تا به یک جریان تنفس ثابت و با ویبره‌های منظم برسید.
3. حالا این تمرین را با استفاده از سازدهنی انجام دهید و سعی کنید که یک نت پیوسته و با ویبره منظم و آرام را با آن بنوازید.

در حین اجرای ویبره گلویی با سازدهنی به این نکته دقت کنید که دیافراگم شما باید به طور پیوسته و بدون ویبره دم و بازدم انجام دهد و ایجاد ویبره یا پالس را به طور کلی توسط گلو ایجاد کنید.

ویبره زبانی می‌تواند تن و همچنین کوک صدای سازدهنی را تغییر دهد. برای اجرای تکنیک ویبره در سازدهنی با استفاده از زبان و ایجاد این جلوه در تن صدای سازدهنی این مراحل را اجرا کنید:

1. بدون سازدهنی، این عبارت را تکرار کنید:
   Ung-Ung-Ung-Ung
   وقتی که تلاش می‌کنید تا عبارت «ng» را بیان کنید، انتهای زبانتان به سقف دهان برخورد می‌کند و جلوی عبور هوا را می‌گیرد.
2. حالا همان بخش از زبانتان را بالا ببرید، اما نه در حدی که مسیر عبور هوا کاملا بسته شود. در این حالت صدایی شبیه این عبارت تولید می‌شود:
   Ay-Ay-Ay-Ay
   که در آن حرف «y» در حین بالا بردن انتهای زبان تولید می‌شود. در این حین:
   وقتی زبان خود را بالا می آورید صدا شفاف می‌شود.
   باید کمی صدای خش خش هوا را بشنوید و صدایی بین «ی» و «گ» را بشنوید. (صدایی بین «y» و «g»)
   وقتی زبان خود را بالا می‌آورید، متوجه فشار هوا می‌شوید که زبان شما را از سقف دهان دور می‌کند.
3. حالا همین کار را با سازدهنی انجام دهید. سعی کنید بدون تغییر بیش از حد در شدت صدا، پالس‌های منظمی را ایجاد کنید.

وقتی برای ایجاد ویبراتو با هارمونیکا از روش ویبره زبانی روی نت‌های فوت استفاده می‌کنید، وقتی زبان خود را بالا می‌آورید متوجه فشار هوا می‌شوید. از این نکته می‌توانید برای تنظیم شدت ویبراتو استفاده کنید.

هنگام نواختن نت مکش، هنگامی که زبان خود را بالا می‌آورید متوجه مکش هوا خواهید شد. از این امر برای هدایت و تغییر کوک در هنگام ویبراتو استفاده کنید.

اجرای تکنیک ویبره در سازدهنی با استفاده از دست تن و یا رنگ نت را تغییر می‌دهد، اما این روش می‌تواند شدت یا بلندی صدا را هم تغییر دهد. هرچه دست غیر نگهدارنده خود را بیشتر حرکت دهید، تغییر رنگ لحن قویتر است. برای ایجاد ویبراتوی شدیدتر می‌توانید دست را از مفصل آرنج حرکت دهید. این کار در برخی از موارد خوب به نظر می‌رسد اما نمی‌تواند در همه حال مناسب باشد.

به طور کلی ویبره با دست را می‌توانید به این سه روش اجرا کنید:

ویبره با فشار (The Squeeze Vibrato)

در این روش از دو دست خود استفاده کنید تا سازدهنی کاملاً محصور شود. یک نت کشیده را اجرا کنید و دست غیر نگهدارنده را به آرامی به دست نگه دارنده فشار دهید. سپس در حالی که سازدهنی کاملا محصور شده است، دستان خود را قدری آزاد کنید. توجه داشته باشید که هنگام فشار دادن و رها کردن صدا، ضربان آن چگونه است. در این حالت باید تغییر در تن یا رنگ صدا را به خوبی بشنوید.

ویبره با انگشت کوچک (Pinkie vibrato)

یک نت پیوسته را اجرا کنید و با هر دو دست سازدهنی را محصور کنید (مانند روشی که در بالا توضیح داده شد). همانطور که نت را اجرا می‌کنید، انگشت کوچک خود را بلند کنید تا یک شکاف کوچک بین دست‌ها ایجاد شود. حالا انگشت خود را بالا و پایین ببرید تا پالس ایجاد شده در صدای ساز را بشنوید.

ویبره با مچ دست (The wrist rock)

در این روش ایجاد ویبره، از محل مچ، دستتان را تکان دهید تا محفظه ایجاد شده بین دستانتان باز و بسته شود. هرچه دهانه ایجاد شده بین دستان شما بزرگتر باشد، تغییر صدای ساز بارزتر خواهد بود. در حین اجرای ویبره با مچ دست، لازم است که دستتان بدون تنش و ریلکس باشد و بتواند حرکت نوسانی راحتی را انجام دهد.